بیماری ام‌اس چیست؟ علائم، انواع و نحوه درمان

ام‌اس بیماری مزمن عصبی است که به‌دلیل مشکلات زیاد به مراقبت و حمایت همه‌جانبه نیاز دارد. با توجه به اینکه درمانی برای این بیماری وجود ندارد،‌ مدیریت علائم بسیار مهم است و می‌تواند به بهبود سلامت عمومی و رفاه کلی بیمار کمک کند. در این راستا،‌ مرکز درمان در منزل آسوده‌یار با کمک پزشکان متخصص به ارائه برنامه‌ای درمانی برای جلوگیری از پیشرفت علائم بیماری ام‌اس پرداخته است که در ادامه به توضیح روند آن می‌پردازیم.

بیماری ام‌اس چیست؟

مولتیپل اسکلروزیس یا ام‌اس (MS) بیماری خودایمنی است که مغز و نخاع را تحت تأثیر قرار می‌دهد و باعث ایجاد مشکلات زیادی ازجمله مشکلات بینایی، مشکلات حرکتی در دست و پا و تعادل می‌شود. هیچ درمانی برای بیماری ام‌اس وجود ندارد ولی برخی درمان‌ها به کاهش سرعت پیشرفت بیماری،‌ تغییر مسیر بیماری و مدیریت علائم کمک می‌کنند. بیماری ام‌اس در زنان 2 تا 3 برابر بیشتر از مردان است و یکی از شایع‌ترین علل ناتوانی در جوانان محسوب می‌شود.

علائم ام‌اس

علائم ام‌اس اغلب غیرقابل پیش‌بینی هستند و به‌صورت خفیف یا شدید، کوتاه‌مدت یا طولانی‌مدت ظاهر می‌شوند. علائم شایع در افراد مختلف شامل موارد زیر می‌باشند:

اولین علائم ام‌اس

هیچ الگوی مشخصی از علائم ام اس وجود ندارد که برای همه صدق کند - افراد ممکن است در زمان های مختلف علائم متفاوتی داشته باشند. علائم و نشانه های اولیه ام اس می تواند برای زنان و مردان یکسان باشد. موارد زیر اغلب اولین علائم ام‌اس هستند:

• تاری یا دوبینی
• کور رنگی
• درد و از دست دادن بینایی به‌دلیل تورم عصب بینایی (نوریت بینایی)
• مشکل در راه رفتن
• احساس یا درد غیرطبیعی، مانند بی‌حسی، سوزن‌سوزن شدن، یا گزگز (پارستزی)

سایر علائم ام‌اس

• ضعف عضلانی در بازوها و پاها
• عدم تعادل در طول راه رفتن یا ایستادن،‌ فلج جزئی یا کامل
• اسپاستیسیتی (تغییر عملکرد عضلات اسکلتی با ترکیبی از فلج که منجر به سفتی یا کشش غیرمعمول ماهیچه‌ها می‌شود)
• خستگی
• از دست دادن حواس
• مشکلات گفتاری
• لرزش
• سرگیجه
• از دست دادن شنوایی
• مشکلات روده و مثانه
• افسردگی
• تغییر در عملکرد جنسی

حدود 50 درصد از افراد مبتلا به ام‌اس دچار مشکلات فکری (شناختی) مرتبط با این بیماری می‌شوند. اثرات این مشکلات ممکن است خفیف باشند. مشکلات فکری مربوط به ام‌اس عبارت‌اند از:

• عدم تمرکز
• عدم توجه
• از دست دادن حافظه
• قضاوت ضعیف

انواع ام‌اس

برای کمک به تعریف اشکال مختلف ام‌اس، پزشکان این بیماری را به چهار نوع اولیه دسته بندی کرده اند که به دلیل نحوه عملکرد این بیماری در بدن در طول زمان نامگذاری شده اند. بیماری ام‌اس براساس سیر پیشرفت به چهار دسته تقسیم می‌شود. این چهار دسته عبارت‌اند از:

• سندروم بالینی جداشده (CIS): سندروم بالینی جداشده یکی از دوره‌های بیماری ام‌‌اس است. در واقع هنگامی که فرد اولین دوره علائم ام‌اس را دارد، در دسته سندروم بالینی قرار می‌گیرد. در بسیاری از موارد فردی که این بیماری را تجربه می‌کند به ام‌اس مبتلا نمی‌شود.
• ام‌اس عودکننده بهبودیابنده (فروکش‌کننده) (RRMS): ام‌اس عودکننده بهبودیابنده شایع‌ترین شکل از ام‌اس است. افراد مبتلا به این بیماری با حملات یا عودهای مکرر مواجه می‌شوند که پس از هر حمله معمولاً بهبودی کامل یا ناقص اتفاق میفتد.
• ام‌اس پیشرونده اولیه (PPMS): افراد مبتلا به ام‌اس پیشروند اولیه علائمی دارند که به‌آرامی و به‌تدریج بدون هیچ دوره عود یا بهبودی بدتر می‌شوند.
• ام‌اس پیشرونده ثانویه (SPMS): این نوع ام‌اس معمولاً در ابتدا خود را به‌صورت ام‌اس عودکننده بهبودیابنده نشان می‌دهد، اما بعد از چند حمله یا عود معمولاً بهبودی رخ نمی‌دهد و بیماری به‌تدریج پیشرفت می‌کند. علائم بیماری به‌تدریج بدتر می‌شوند و دیگر دوره‌های بهبودی پس از آن مشاهده نمی‌شوند.

چه چیزی باعث ام‌اس می‌شود؟

ام‌اس بیماری خود ایمنی است. در بیماری خودایمنی، سیستم ایمنی به‌اشتباه به بخش سالم بدن (در این مورد، مغز یا نخاع) حمله می‌کند. در بیماری ام‌اس، سیستم ایمنی به غلاف محافظ (میلین) بافت عصبی حمله می‌کند. این حمله به غلاف محافظ و اعصاب زیرین آن آسیب وارد می‌کند و باعث زخمی شدن آن‌ها می‌شود. بنابراین باعث اختلال در ارتباط بین مغز و دیگر مناطق بدن می‌شود. علت این حمله و عملکرد نامناسب سیستم ایمنی مشخص نیست، اما به‌نظر اکثر متخصصان، ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی در این حملات دخیل هستند.

بیماری‌های ناشی از ام‌اس

بیماری‌هایی که همراه با ام‌اس بروز می‌کنند عبارت‌اند از:

• میلیت عرضی (التهاب نخاع): میلیت عرضی ممکن است در مبتلایان به ام‌اس ایجاد شود. میلیت عرضی می‌تواند عملکرد طناب نخاعی را طی چند ساعت تا چند هفته قبل از بهبود نسبی یا کامل تحت تأثیر قرار دهد. این بیماری معمولاً با درد ناگهانی کمر، ضعف عضلانی، احساسات غیرطبیعی در انگشتان پا، عدم کنترل ادرار یا حرکات روده شروع می‌شود. این علائم می‌توانند به‌سرعت به علائم شدیدتر ازجمله فلج بازو یا پا تبدیل شوند.
• نورومیلیت اپتیکا: نورومیلیت اپتیکا اختلالی همراه با میلیت عرضی و همچنین التهاب عصب بینایی (نوریت بینایی) است. افراد مبتلا به این اختلال معمولاً دارای آنتی‌بادی‌های غیرطبیعی (پروتئین‌هایی که به‌طور معمول ویروس‌ها و باکتری‌ها را هدف قرار می‌دهند) هستند که علیه کانال خاصی در اعصاب بینایی، ساقه مغز یا نخاع، به نام کانال آکواپورین-4 (کانال‌های مولکولی از جنس پروتئین که آب را از سلولی به سلول دیگر منتقل می‌کنند) عمل می‌کنند. این افراد به درمان‌های خاصی پاسخ می‌دهند که با درمان‌های مورد استفاده برای ام‌اس متفاوت هستند.
• نورالژی عصب سه قلو: نورالژی عصب سه قلو سردردی ناگهانی است که باعث سوزش پراکنده، ناگهانی یا درد در ناحیه یک یا دو شاخه عصب سه قلو در صورت می‌شود. این بیماری در جوانان مبتلا به ام‌اس شایع‌تر است و به‌دلیل ضایعات در ساقه مغز (بخشی از مغز که حس صورت را کنترل می‌کند) ایجاد می‌شود.

تشخیص ام‌اس

هیچ آزمایش واحدی برای تشخیص ام‌اس وجود ندارد. زمانی که علائم و نشانه‌ها در بیش از یک بازه زمانی ایجاد شوند و به بخش‌های مختلف سیستم عصبی ربط داده شوند،‌ این بیماری تشخیص داده می‌شود.

پزشکان از آزمایش‌های مختلفی برای رد یا تأیید تشخیص ام‌اس استفاده می‌کنند. علاوه بر بررسی کامل سوابق پزشکی، معاینه فیزیکی و معاینه دقیق عصبی، پزشک موارد زیر را توصیه می‌کند:

• اسکن ام‌آرآی از مغز و نخاع برای بررسی ضایعات مشخصه ام‌اس
• پونکسیون کمری برای به دست آوردن نمونه‌ای از مایع مغزی نخاعی و بررسی آن از نظر پروتئین‌ها و سلول‌های التهابی مرتبط با بیماری
• تست‌های پتانسیل برانگیخته برای اندازه‌گیری سرعت و دقت واکنش سیستم عصبی به تحریک

درمان ام‌اس

هیچ درمانی برای ام‌اس وجود ندارد، اما درمان‌هایی وجود دارند که می‌توانند تعداد و شدت عودها را کاهش دهند و افزایش ناتوانی طولانی‌مدت بیماری را به تأخیر بیندازند.

• کورتیکواستروئیدها مانند متیل پردنیزولون داخل وریدی در طول سه تا پنج روز تزریق می‌شوند. استروئیدهای داخل وریدی به‌سرعت و باقدرت سیستم ایمنی را سرکوب می‌کنند و التهاب را کاهش می‌دهند. آزمایش‌های بالینی نشان می‌دهند این داروها بهبودی پس از حملات ام‌اس را تسریع می‌کنند، اما نتیجه درازمدت بیماری را تغییر نمی‌دهند.
• تبادل پلاسما (پلاسمافرزیس) می‌تواند عود شدید حملات را در افراد مبتلا به اشکال عودکننده ام‌اس که پاسخ خوبی به متیل پردنیزولون نمی‌دهند، درمان کند. تبادل پلاسما شامل خارج کردن خون از بدن و حذف اجزای مضر پلاسمای خون است. سپس بقیه خون، به‌علاوه پلاسمای جایگزین، دوباره به بدن تزریق می‌شوند. این درمان برای ام‌اس پیشرونده ثانویه یا پیشرونده مزمن مؤثر نیست.

مدیریت علائم ام‌اس به کمک تیم پزشکی آسوده‌یار

بیماری ام‌اس بر اندام‌های مختلف بدن تأثیر می‌گذارد و موجب ابتلا به بیماری‌های دیگر نیز می‌شود. بنابراین درمان این بیماری از مشکلات زیادی جلوگیری می‌کند. اما همان‌طور که می‌دانید درمان قطعی‌ای برای ام‌اس وجود ندارد پس مدیریت علائم آن امری حیاتی است.

در این راستا مرکز درمان در منزل آسوده‌یار به کمک تیمی متشکل از متخصصان باتجربه به کمک افراد مبتلا به ام‌اس می‌آید. متخصصان با مراجعه به منزل شما و ارائه برنامه‌ای برای مدیریت علائم بیماری،‌ زندگی‌ای بهتر و سالم‌تر به شما هدیه می‌دهند. تیم پزشکی آسوده‌یار از متخصصان رشته‌های مختلف تشکیل شده است و به مدت سه ماه بر روی علائم و مشکلات بیمار تمرکز می‌کنند و طی جلسات هفتگی یک ساعته، برنامه‌ای برای جلوگیری از پیشرفت علائم ارائه می‌کنند. برنامه درمانی ارائه‌شده توسط تیم پزشکی شامل اصلاح سبک زندگی،‌ تغییر رژیم غذایی،‌ انجام حرکات ورزشی،‌ شرکت در جلسات مشاوره،‌ ارائه برنامه دارویی، مشاوره با متخصصان مختلف و ... می‌باشد.

در ادامه به بررسی رویکردهای درمانی‌ای که تیم پزشکی برای هر یک از علائم ام‌اس تجویز می‌کنند، می‌پردازیم:

• مشکلات بینایی: داروهای استروئیدی داخل وریدی، عینک‌های مخصوص، و استراحت دوره‌ای چشم ممکن است به رفع مشکلات بینایی کمک کنند. همچنین استفاده از کاردرمانی و توانبخشی نیز باعث بهبود عملکرد چشم‌ها می‌شود. پزشک برای حرکات غیرارادی چشم گاهی‌اوقات از داروهایی مانند گاباپنتین استفاده می‌کند.
• ضعف و اسپاستیسیته عضلانی: بسیار مهم است که افراد مبتلا به ام‌اس از نظر فیزیکی فعال بمانند؛ زیرا عدم تحرک بدنی می‌تواند به تشدید سفتی، ضعف، درد، خستگی و سایر علائم کمک کند. همچنین متخصصان ما توصیه می‌کنند از فیزیوتراپی و توانبخشی نیز برای تمرکز بر تقویت عضلات و افزایش استقامت بهره‌مند شوید. پزشک برای رفع اسپاسم شدید،‌ داروهایی تجویز می‌کند که به شل شدن عضلات کمک می‌کند. این داروها شامل باکلوفن، گاباپنتین، تیزانیدین، دیازپام، کلونازپام و دانترولن می‌باشند.
• لرزش غیرقابل کنترل: تحریک عمیق مغز و داروهایی مانند کلونازپام برای رفع این مشکل مفید هستند.
• مشکلات راه رفتن و تعادل: افراد مبتلا به آتاکسی شدید عموماً از عصا، واکر یا سایر وسایل کمکی استفاده می‌کنند. فیزیوتراپی نیز می‌تواند مشکلات مربوط به راه رفتن را بهبود بدهد. داروی دالفامپریدین نیز برای بهبود سرعت راه رفتن در افراد مبتلا به ام‌اس مورد تأیید است.
• خستگی: برنامه‌های فعالیت بدنی روزانه می‌توانند به‌طور قابل‌توجهی خستگی را کاهش دهند. البته افراد مبتلا به ام‌اس باید از فعالیت‌های بدنی شدید اجتناب کرده و کمتر در هوای گرم تردد کنند. سایر داروهایی که ممکن است خستگی را کاهش دهند شامل آمانتادین، متیل فنیدات و مودافینیل می‌باشند. کاردرمانی می‌تواند به افراد کمک کند تا یاد بگیرند که چگونه با استفاده از یک وسیله کمکی یا به روشی که انرژی را ذخیره می‌کند راه بروند. برنامه‌های مدیریت استرس، آموزش تمدد اعصاب و روان‌درمانی فردی به برخی افراد کمک می‌کنند. همچنین پزشکان توصیه‌هایی کلی در مورد راه‌های مدیریت خستگی ارائه می‌کنند. این راه‌ها شامل ورزش، حفظ الگوهای خواب سالم، تکنیک‌های صرفه‌جویی در انرژی و اجتناب از داروهایی که می‌توانند خستگی را بدتر کنند (از جمله برخی مسکن‌ها) می‌باشند.
• درد: نورالژی سه قلو (درد صورت) با داروهای ضد تشنج یا ضد اسپاسم یا مسکن‌ها درمان می‌شود. درمان‌های مزمن کمر یا سایر دردهای اسکلتی عضلانی شامل ماساژ، اولتراسوند و فیزیوتراپی می‌باشند. پزشک داروهای برای درمان این مشکل پیشنهاد می‌کند که شامل داروهای گاباپنتین یا کاربامازپین یا با دارویی به نام آمی تریپتیلین می‌باشند.
• مشکلات کنترل مثانه: درمان‌های زیادی برای مشکلات مربوط به مثانه وجود دارند. در برخی موارد،‌ اورولوژیست از درمان‌های تخصصی مانند تزریق سم بوتولینیم، تمرینات مثانه یا درمان الکتریکی عضلات مثانه استفاده می‌کند.
• مشکلات روده: یبوست نیز مشکلی شایع است و می‌توان آن را با رژیم غذایی پرفیبر، ملین‌ها و نرم‌کننده‌های مدفوع درمان کرد. پزشک برای درمان یبوست شدید، شیاف یا تنقیه را توصیه می‌کند. گاهی‌اوقات نیز برای بی‌اختیاری روده از داروهای ضداسهال یا تمرینات کف لگن برای تقویت عضلات رکتوم استفاده می‌شوند.
• اختلال عملکرد جنسی: اختلال عملکرد جنسی را می‌توان با مصرف داروها درمان کرد. به‌عنوان مثل از داروهای ضد روان‌پریشی و‌ داروهای مهارکننده بازجذب سروتونین استفاده می‌شود. مشاوره روانشناسی نیز می‌تواند مفید باشد. همچنین پزشک داروهایی برای افزایش موقت جریان خون به آلت تناسلی مانند سیلدنافیل تجویز می‌کند.
• افسردگی: اغلب افسردگی با درمان شناختی-رفتاری و داروهای ضدافسردگی مهارکننده انتخابی بازجذب سروتونین (SSRI) درمان می‌شود.
• عاطفه شبه بلبار (بی‌ثباتی عاطفی): درمان ترکیبی داروهای دکسترومتورفان و کینیدین می‌تواند عواقب کاذب بلبار را درمان کند. همچنین داروهای دیگری مانند آمی‌تریپتیلین یا سیتالوپرام نیز برای این مشکل استفاده می‌شوند.
• اختلال شناختی: داروهایی مانند دونپزیل می‌توانند در برخی موارد برای درمان اختلال شناختی مفید باشند.

تیم پزشکی پس از معاینه و بررسی علائم به تخصیص جلسات مشاوره با متخصصان مختلف،‌ جلسات فیزیوتراپی و دارودرمانی می‌پردازد. سپس اصلاحاتی در سبک زندگی فرد مبتلا به ام‌اس ایجاد می‌کند. تغییر سبک زندگی شامل موارد زیر می‌باشد:‌

• رژیم غذایی سالم: رژیم غذایی خاصی برای ام‌اس وجود ندارد. کارشناسان رژیم غذایی متعادلی را توصیه می‌کنند که شامل مقدار زیادی میوه و سبزیجات، غلات کامل، چربی‌های سالم و پروتئین بدون چربی باشد. همچنین باید مصرف قندهای اضافی، چربی‌های ناسالم و غذاهای فرآوری‌شده محدود شود.
• ورزش منظم: ام‌اس می‌تواند باعث ضعف عضلانی، از دست دادن تعادل و مشکل در راه رفتن شود. ورزش‌های هوازی، انعطاف‌پذیری و تمرینات قدرتی برای کمک به قوی نگه داشتن عضلات و حفظ عملکرد بدنی ضروری هستند.
• مدیریت استرس: استرس می‌تواند عوارض جسمی و روحی داشته باشد. همچنین می‌تواند با خواب تداخل پیدا کرده و در نتیجه خستگی مرتبط با ام‌اس را بدتر کند. روش‌های مدیریت استرس شامل یوگا، مدیتیشن، ورزش و جلسات مشاوره هستند.
• ترک سیگار و کاهش مصرف الکل: سیگار و الکل با بدتر شدن علائم ام‌اس مرتبط هستند و می‌توانند پیشرفت بیماری را تسریع کنند. ترک سیگار به سلامت بیمار کمک می‌کند.

چگونه می‌توانم بیماری ام‌اس را بهتر مدیریت کنم؟

روند درمان بیماری توسط متخصصان مرکز آسوده‌یار برای شما توضیح داده می‌شود و از آنجایی که جلسات هفتگی به مدت کوتاهی تشکیل می‌شوند همکاری شما در طول درمان بسیار اهمیت دارد. در ادامه کارهایی که می‌توانید برای مدیریت بهتر بیماری انجام دهید ذکر شده‌اند:

• رعایت رژیم غذایی پیشنهادی
• کنترل استرس و اضطراب و دوری از عوامل استرس‌زا
• همکاری با تیم پزشکی
• مصرف منظم داروهای تجویزی
• انجام فعالیت‌های ورزشی تجویزشده
• ترک سیگار و کاهش مصرف الکل
• استفاده از وسایل کمکی برای حفظ تعادل و راه رفتن
• عدم تردد در محیط‌های گرم
• انجام ماساژدرمانی،‌ یوگا و آب‌درمانی
• استراحت کافی
• توجه به علائم و روند بهبود و اطلاع به تیم پزشکی

خدمات ارائه‌شده توسط متخصصان آسوده‌یار

ام‌اس یکی از بیماری‌هایی است که بدون دلیل خاصی بروز می‌کند و هیچ روش درمانی‌ قطعی ندارد. متأسفانه این بیماری بر تمام اندام ها تأثیر می‌گذارد و باعث بروز مشکلات زیادی ازجمله مشکلات بینایی،‌ اسپاسم، مشکلات گفتاری،‌ لرزش،‌ از دست دادن حواس، مشکلات شنوایی،‌ مشکلات روده و مثانه،‌ افسردگی،‌ اختلال جنسی و ... می‌شود. بنابراین افراد مبتلا به این بیماری به‌طور کامل از انجام فعالیت‌های روزمره باز می‌مانند. ازآنجایی‌که درمانی برای این بیماری وجود ندارد کنترل علائم آن اهمیت زیادی دارد تا حداقل از پیشرفت آن جلوگیری شود و فرد مبتلا قادر به انجام کارهای روزمره خود باشد. یکی از خدماتی که مرکز آسوده‌یار ارائه‌ می‌کند کنترل علائم بیماری ام‌اس می‌باشد. در این مرکز گروهی از پزشکان گرد هم می‌آیند و به‌صورت هفتگی،‌ به مدت سه ماه با بیمار همراه می‌شوند و علائم او،‌ پیشرفت بیماری و ... را زیر نظر می‌گیرند. تیم تشکیل‌شده برنامه درمانی متناسب با نوع ام‌اس و شرایط بیمار ارائه می‌کنند که درجهت بهبود بیمار قدم برمی‌دارد. بنابراین در صورتی که درگیر این بیماری هستید، با ما تماس بگیرید و از خدمات مرکز ما بهره‌مند شوید.

منابع:

.nhs.uk

hopkinsmedicine.org

my.clevelandclinic.org

ninds.nih.gov

nnuh.nhs.uk