اختلال وسواس جبری چیست؟
اختلال وسواس جبری، نوعی اختلال روانی است که فرد را دچار افکار وسواسی و رفتارهای اجباری میکند. این بیماری، مردان، زنان و کودکان را تحت تأثیر قرار می‌دهد و علائم آن اغلب در دوران بلوغ و اوایل بزرگسالی مشاهده میشوند. اختلال وسواس جبری، زندگی انسان را مختل میکند، اما آن را می‌توان با استفاده از برخی روش‌ها کنترل کرد.
علائم اختلال وسواس جبری
اختلال وسواس جبری، افراد را به‌طور متفاوت تحت تأثیر قرار می‌دهد. علائم اختلال وسواس جبری به‌طور کلی به دو دسته تقسیم میشوند که در ادامه هرکدام از آن‌ها را شرح می‌دهیم.
افکار وسواسی
تقریباً همه انسان‌ها در برخی مواقع افکار ناخوشایند یا ناخواسته دارند، مثلاً فکر می‌کنند درِ خانه را قفل نکرده‌اند. حتی گاهی صحنه‌های ذهنی و خشونت‌آمیزی را تصور می‌کنند. اما اگر این افکار ناخوشایند را به‌صورت مداوم تصور می‌کنید، به وسواس فکری مبتلا هستید. برخی از وسواس‌های فکریِ رایج افراد مبتلا به اختلال وسواس جبری، به شرح ذیل می‌باشند:
- ترس از صدمه زدن عمدی به خود یا دیگران، برای مثال ترس از اینکه به افرادی مانند فرزندان خود حمله کنند.
- ترس از صدمه زدن سهوی به خود یا دیگران، برای مثال ترس از اینکه با روشن گذاشتن اجاق گاز، خانه آتش بگیرد.
- ترس از ابتلا به بیماری یا عفونت، برای مثال ترس از اینکه با دست زدن به وسایل کثیف بیمار شوند.
- نیاز به ایجاد تقارن یا نظم مداوم
رفتار جبری
رفتار جبری، راهی برای کاهش یا جلوگیری از اضطراب ناشی از افکار وسواسی است. به‌عنوان‌مثال، فردی که از ابتلا به بیماری می‌ترسد، دست‌های خود را به‌طور مکرر می‌شوید. اکثر افراد مبتلا به اختلال وسواس جبری متوجه میشوند که چنین رفتاری غیرمنطقی است. اما نمی‌توانند از انجام آن دست‌بردارند و احساس می‌کنند که باید آن را همیشه انجام دهند. موارد زیر، از رفتارهای رایج افراد مبتلا به اختلال وسواس جبری می‌باشند:
- شستن مداوم دست‌ها
- بررسی قفل بودن درها یا خاموش بودن گاز
- مرتب کردن افراطی وسایل
- علاقه به انبار کردن وسایل
- تکرار کلمات در ذهن
- اجتناب از رفتن به مکان‌ها و موقعیت‌هایی که باعث ایجاد افکار وسواسی میشوند
علل ابتلا به اختلال وسواس جبری
به‌طورکلی علل ابتلا به اختلال وسواس جبری مشخص نیستند اما عوامل زیر می‌توانند در ایجاد آن نقش داشته باشند:
- سابقه خانوادگی: اگر یکی از اعضای خانواده شما اختلال وسواس جبری داشته باشد، احتمال ابتلا به این بیماری بالا می‌رود؛ زیرا رفتارهای وسواسی آن فرد می‌توانند بر شما نیز تأثیر بگذارند. همچنین ممکن است ژن این بیماری را به ارث برده باشید.
- فعالیت مغز: گاهی قسمتی از مغز افراد مبتلا به اختلال وسواس جبری، فعالیت شدیدی دارد. درنتیجه میزان سروتونین (انتقال‌دهنده عصبی) مغز آن‌ها بسیار کم است.
- گذراندن تِروما: تروما به حالتی گفته می‌شود که فرد اتفاقات ناخوشایندی را پشت سر می‌گذارد. اختلال وسواس جبری در افرادی که مورد آزار و اذیت و بی‌توجهی قرارگرفته‌اند، شایع‌تر است. همچنین گاهی این بیماری پس از اتفاقاتی مانند زایمان یا سوگواری بروز پیدا میکند.
- شخصیت: افراد منظم، دقیق، مضطرب و مسئولیت‌پذیر بیشتر در معرض ابتلا به اختلال وسواس جبری هستند.
بیشتر بخوانید: اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) چیست؟
عوارض اختلال وسواس جبری
برخی از افراد مبتلا به اختلال وسواس جبری با عوارض زیر مواجه میشوند:
- افسردگی: افسردگی احساس غم و ناامیدی شدیدی را ایجاد میکند. همچنین باعث می‌شود تا از انجام کار‌های موردعلاقه خود لذت نبرید و به خودکشی فکر کنید.
- اختلال در تغذیه: اختلال در تغذیه، برنامه غذایی شما را تغییر می‌دهد و سلامت جسمی شما را به خطر می‌اندازد.
- اختلال اضطراب فراگیر: اختلال اضطراب فراگیر، نوعی اختلال است که به‌صورت نگرانیِ شدید و نامعقول در مورد اتفاقات و فعالیت‌های روزمره تعریف می‌شود و برای مدت زیادی فرد را درگیر میکند.
- اختلال انبار کردن: اختلال انبار کردن وضعیتی است که فرد علاقه به انبار کردن بیش‌ازحد وسایل دارد و در دور ریختن آن‌ها ناتوان است. افراد مبتلا به این بیماری تمام وسایل کهنه خود را نگه می‌دارند.
نحوه تشخیص اختلال وسواس جبری
اختلال وسواس جبری را با استفاده از روش‌های زیر تشخیص می‌دهند:
- ارزیابی روان‌شناختی: ارزیابی روان‌شناختی شامل بحث درباره افکار، احساسات، علائم و الگوهای رفتاری شما می‌شود. در این روش، روان‌پزشک با خانواده یا دوستان شما درباره رفتارتان صحبت میکند تا از سلامت شما آگاهی یابد.
- معاینه بدنی: معاینه بدنی شامل بررسی ضعف‌های جسمی شما می‌شود.
روش‌های کنترل اختلال وسواس جبری
اختلال وسواس جبری را نمی‌توان درمان کرد، اما می‌توان علائم آن را کنترل نمود تا زندگی را مختل نکنند. مدت درمان افراد مبتلا به این اختلال متفاوت است و به شدت علائم آن‌ها بستگی دارد. درمان‌های اصلی برای کنترل اختلال وسواس جبری، روان‌درمانی و دارودرمانی هستند که در ادامه آن‌ها را معرفی می‌کنیم.
روان‌درمانی
روان‌درمانی، یکی از راه‌های کنترل اختلال وسواس جبری است. مواجه با ترس و جلوگیری از پاسخ به آن، یکی از روش‌های روان‌درمانی است. در این شیوه، روانشناس شما را در موقعیت‌های ترسناک قرار می‌دهد. سپس از شما می‌خواهد تا در برابر آن‌ها هیچ واکنشی نشان ندهید. به‌عنوان‌مثال از شما می‌خواهد که اشیاء کثیف را لمس کنید، اما بعد از انجام آن حق ندارید دست‌های‌خود را بشویید. مواجه شدن با ترس‌های خود، به شما نشان می‌دهد که افکار مضطرب شما خیالی هستند و لزوماً واقعیت ندارند. طی این کار بیمار مقاومت کردن را در برابر افکار وسواسی می‌آموزد. این روش نیازمند تلاش و تمرین بسیار است. اما زمانی که بتوانید وسواس‌ها و رفتارهای اجباری خود را مدیریت کنید، از زندگی لذت خواهید برد.
دارودرمانی
مصرف برخی از داروهای روان‌پزشکی، اختلال وسواس جبری را کنترل میکند. معمولاً پزشک داروهای ضدافسردگی زیر را برای بیمار تجویز میکند:
- کِلومیپرامین: برای بزرگسالان و کودکان 10 سال و بالاتر
- فِلوکستین: برای بزرگسالان و کودکان 7 سال و بالاتر
- فِلووکسامین: برای بزرگسالان و کودکان 8 سال و بالاتر
- سِرترالین: برای بزرگسالان و کودکان 6 سال به بالا
- پاروکسِتین فقط برای بزرگسالان
این داروها عوارض جانبی مختلفی مانند خشکی دهان، حالت تهوع و خواب‌آلودگی ایجاد می‌کنند. درنتیجه باید حتماً تحت نظر پزشک مصرف شوند.
خودمراقبتی
علاوه بر جستجوی روش‌های کنترل اختلال وسواس جبری، خودمراقبتی نیز به مدیریت علائم شما کمک میکند. فعالیت‌های زیر در خودمراقبتی نقش مهمی دارند:
- خواب کافی
- ورزش منظم
- رژیم غذایی سالم
- تمرین‌های آرامش‌بخش، مانند مدیتیشن، یوگا، ماساژ
نکات مرتبط با اختلال وسواس اجباری
اختلال وسواس جبری، بیماریِ مزمنی است که همیشه بخشی از زندگی شما خواهد بود. بااینحال می‌توانید با رعایت نکات زیر آن را کنترل کنید:
- تکنیک‌ها و مهارت‌هایی را که به مدیریت علائم کمک می‌کنند، یاد بگیرید و آن‌ها را به‌طور منظم انجام دهید.
- داروهای خود را طبق دستور پزشک مصرف کنید و خودسرانه مصرف آن‌ها را قطع نکنید؛ زیرا این‌کار موجب تشدید اختلال وسواس جبری می‌شود.
آیا می‌توان از اختلال وسواس جبری پیشگیری کرد؟
شما نمی‌توانید از ابتلا به اختلال وسواس جبری پیشگیری کنید، اما می‌توانید با پیروی از برنامه درمانی و مصرف دارو، از ایجاد علائم آن پیشگیری کنید.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
درصورت مشاهده علائم اختلال وسواس جبری باید به پزشک مراجعه کنید. پزشک تشخیص می‌دهد که چه دارویی برای شما مؤثر است.
سخن پایانی
اختلال وسواس جبری نوعی بیماریِ روانی و مزمن است که زندگی را مختل میکند. سابقه خانوادگی و گذراندن تروما از علل ابتلا به این اختلال هستند. علائم شایع این اختلال شامل شستن مدام دست‌ها، تکرار کلمات در ذهن و علاقه به انبار کردن وسایل می‌باشند. درصورت تشدید این اختلال، مشکلات دیگری ازجمله افسردگی، اختلال در تغذیه و اضطراب به وجود می‌‌آیند. بااینحال با استفاده از روش‌هایی می‌توان تا حد زیادی علائم آن را کاهش داد. این روش‌ها شامل دارودرمانی، خودمراقبتی و روان‌درمانی می‌باشند. درصورت مشاهده علائم این اختلال، به پزشک مراجعه کنید. پزشک شدت اختلال وسواس جبری شما را تشخیص می‌دهد و داروی مناسبی را برای شما تجویز میکند.
منابع
familydoctor.org
www.mayoclinic.org
my.clevelandclinic.org
nhs.uk